Amsterdam-Noord in de vorige eeuw
Deel 4 van 18
Door: Albert van der Vliet (†)
Wim Timp publiceerde in 1973 ‘Amsterdam-Noord in oude ansichten’. Het boekje, dat vele herdrukken beleefde, bevat 156 afbeeldingen van landelijk Noord uit het begin van de vorige eeuw. Er staan foto’s in van Buiksloot, Nieuwendam, Schellingwoude en Durgerdam en ook van Ransdorp, Holysloot en Zunderdorp.
Wim Timp heeft de afbeeldingen in zijn boekje voorzien van verklarende bijschriften. Ansichtkaart nummer 49 toont het café van Maarten Swart op het Oosteinde van de Buiksloterdijk, op nummer 140. Dat was toen nog Dorpsstraat A58, Buiksloot. De foto is gemaakt rond 1900. Het café is stationskoffiehuis, zo staat te lezen op een plank onder de dakkapel. Tegenover het koffiehuis was een tramhalte van de stoomtram, die sinds 1888 door de polder naar Edam spoorde en terug.
Ober Siem Kramer steekt met dienblad de straat over. Hij had als nevenfunctie de Buiksloters met een rode vlag te waarschuwen wanneer de tram uit de Buikslotermeer te voorschijn kwam. Aan de overkant zitten vier mannen op klapstoeltjes, op de groenstrook tussen straat en trambaan. Ze zijn medewerkers van lichtdrukkerij Schalekamp, die drie huizen verderop gevestigd was, op nummer 130. Op dat moment had dat adres nog nummer A64.
De A was de aanduiding voor het Oosteinde van Buiksloot. Wijk B was het Westeinde en wijk C de Buikslotermeerdijk. Eind 1928 heeft er een algehele omnummering plaats gevonden: A64 werd 130. Het houten huis op de prentbriefkaart, nummer 138, is tegenwoordig het laatste huis van het Oosteinde. Het voormalige café is in augustus 1964 afgebroken.
Schalekamp fotografeerde landschappen en stadsgezichten in heel Nederland en ook dichter bij huis, in landelijk Noord. Flink wat ansichtkaarten in het boek van Timp zijn vervaardigd door Schalekamp. Deze ansichten of prentbriefkaarten zijn nog steeds in trek bij verzamelaars. ‘Lichtdruk Schalekamp Buiksloot’ staat er op de kaarten vermeld of een variant daarop.
Vals beschuldigd
Johan Marius Schalekamp (1844-1912) had vanaf 1 januari 1870 een ‘Photografie- en Kunsthandel’ in Haarlem. Schalekamp gaf boeken en platen uit. Hij verhuisde in 1878 naar Amsterdam en specialiseerde zich in plaatwerken, etsen, gravures en ‘fotografieën’. In 1891 opende Schalekamp een fotografisch atelier, dat in 1893 naar Buiksloot verhuisde.
Schalekamp vestigde zich op de Buiksloterdijk 130 (toen nog A64). Hij woonde in het herenhuis. Het grote atelier dat aan zijn huis was vast gebouwd, had ook nummer 130. Die aanbouw was waarschijnlijk een initiatief van Schalekamp. Het gebouw stond in de tuin van het herenhuis en liep door tot aan de overkant van de sloot achterin de tuin. In het atelier waren een licht-, steen- en boekdrukkerij ondergebracht. In krantenadvertenties vermeldde Schalekamp de aankomst- en vertrektijden van de Waterlandse tram bij de halte naast zijn huis.
In 1907 werd Schalekamp verdacht van het drukken van valse bankbiljetten. Dat was indirect een compliment voor zijn vakmanschap als drukker. Een huiszoeking in de drukkerij leverde echter geen enkel bewijs op. Schalekamp kon de onterechte verdachtmaking slecht verdragen. Op straat in Buiksloot werd hij ook nog uitgescholden voor valsemunter. Hij wilde verhuizen. In 1912 overleed Schalekamp op 68-jarige leeftijd. Zijn bedrijf had een voorraad van 100.000 ansichtkaarten, die werden getaxeerd op 250 gulden. De hele bedrijfsvoorraad was 6302 gulden waard, tegenwoordig is dat 60.000 euro.
Opvolger
In 1913 nam zijn zoon, die ook Johan Marius heette, de leiding over. Hij was al voor de helft mede-eigenaar van het bedrijf toen hij nog scheikundestudent was. In 1926 verhuisde Schalekamp jr. het familiebedrijf naar Damrak 11. Daar werden platen, etsen en reproducties verkocht. In het begin van de oorlog moest de zaak sluiten. Schalekamp jr. overleed in 1969.
Atelier Schalekamp heeft vele prentbriefkaarten geproduceerd, zo blijkt uit oude catalogi. Tot 1905 had Schalekamp in zijn collectie: 190 prentbriefkaarten van Amsterdam; 154 van Buiksloot; 24 van Broek in Waterland; 9 van Durgerdam en 7 van Zunderdorp.
Na het vertrek van Schalekamp in 1926 heeft het atelier een nieuwe bestemming gekregen. In 1928 is op huisnummer 130 gevestigd de N.V. Dames en Kinderconfectiefabriek gebrs. Kieft & Co. Een jaar later heeft de fabriek plaatsgemaakt voor de ‘Vereeniging voor Vakonderwijs benoorden het IJ’, dat er een ‘teekenschool’ heeft gehuisvest. Het atelier werd verbouwd tot school: er werden lokalen afgescheiden en in 1930 was de verbouwing klaar. In 1965 is een deel van het Oosteinde afgebroken, van Buiksloterdijk nummer 136 tot en met 112. Het atelier van Buiksloot werd gesloopt. De Leeuwarderweg moest verbreed worden in verband met de aanleg van de IJtunnel, die in 1968 openging. Deze Nieuwe Leeuwarderweg was klaar in 1970.
Kaart van Buiksloot uit 1930
Hieronder is een deel van de kaart van Buiksloot uit 1930 te zien. Buiksloterdijk 154 is het huis links van de trambaan. Dat was het lokethuisje waar reizigers een kaartje konden kopen voor de Waterlandse tram. Rechts van de trambaan liggen de nummers 146 en 144. Er is geen 142.
Nummer 140 was het stationskoffiehuis van Maarten Swart. Het spoor werd in 1931 tijdelijk verlegd naar achter de Buiksloterdijk. Het ging bij Buiksloterdijk 112 de polder in richting het Schouw. In 1935 werd het tramspoor aangelegd langs de eerste Leeuwarderweg. Dick van der Spek constateert in zijn NZH-Railatlas: ‘De eens zo belangrijke Buiksloterdijk was vanaf die datum gedegradeerd tot een ventweg.’ De Buiksloterdijk tussen de Meeuwenlaan en Buiksloterdijk 112 is in 1935 ook Leeuwarderweg gaan heten.
In 1964 moesten Buiksloterdijk 140, 138 en 136 t/m 112 verdwijnen voor de aanleg van de Nieuwe Leeuwarderweg, maar 138 is blijven staan. Het voormalige koffiehuis op 140 is gesloopt en daarvoor in de plaats kwam een modern huis. Nummer 136 was net als 138 een houten huis. De twee huizen leken op elkaar. De nummers 134 en 132 stonden beneden aan de dijk. Nummer 132 stond tegen 130 aan. Nummer 130 was een herenhuis, plus aanbouw, van drukkerij Schalekamp. In 1930 werd de aanbouw, die zich uitstrekte tot over de sloot achterin de tuin, een tekenschool.
Kaart van Buiksloot uit 1930 (fragment)
1. Buiksloter Meerdijk met Ringvaart
2. Buiksloterdijk – Oosteinde
3. Noordhollandsch Kanaal
4. Waterlandse tram
5. Lokethuisje op nummer 1546. Nummers 146 en 144
7. Nummer 140: het stationskoffiehuis van Swart
8. Nummers 138, 136, 134 en 132
9. Herenhuis plus aanbouw, tekenschool
>> Ga verder naar deel 5; Gijs de Vries Lentsch en DWV
Overzicht alle 18 afleveringen Amsterdam Noord in de vorige eeuw
Bronnen:
Wim Timp. Amsterdam-Noord in oude ansichten. 1973, Europese bibliotheek Zaltbommel. Twaalfde druk 1988.
Ons Amsterdam, 1989, jaargang 41, blz. 186. J.H. van Haverkate. De lichtdrukkaarten van J. M. Schalekamp.
Stadsarchief Amsterdam.
Het Noord-Hollands Archief heeft in zijn Beeldbank veel prentbriefkaarten van J.M. Schalekamp opgeslagen: www.noord-hollandsarchief.nl.
Kaart van Buiksloot uit 1930. Bijzondere Collecties, Universiteit van Amsterdam.
© 2011-2012 Albert van der Vliet. †
Op deze publicatie berust auteursrecht. Niets uit deze publicatie mag op enigerlei wijze worden gepubliceerd zonder voorafgaande toestemming van de nabestaanden Albert van der Vliet.
