Anderhalve eeuw geleden golfde het IJ in het gebied waar vijftig jaar later de voorbereidende werkzaamheden begonnen voor de bouw van Tuindorp Oostzaan. Dit kon gebeuren omdat tijdens de aanleg van het Noordzeekanaal (1865-1876) grote delen van het tot dan toe nog uitgestrekte IJ werden drooggelegd, waaronder de Noordpolder of Noorder IJpolder. In deze polder zou later het nieuwe tuindorp verrijzen. Aanvankelijk werd het nieuwe land vooral gebruikt voor agrarische doeleinden. De Gemeente Amsterdam bezat er ook terreinen waar bagger uit de Amsterdamse grachten werd gestort.
Onwetend van dit feit vond ik in mijn jeugd op een moerassig stuk grond langs Zijkanaal I een groot aantal scherven van oud aardewerk en porselein, fragmenten van pijpjes en beschilderde muurtegels, glazen flesjes en andere voorwerpen.
Ik wist toen nog niets van de ouderdom van mijn vondsten, maar toen ik later conservator van een museum werd begreep ik wat ik toen ontdekt had: afval dat bewoners van grachtenhuizen lang geleden in het water hadden gegooid.
In de eerste decennia van de 20e eeuw werden door de gemeenteraad van Amsterdam plannen ontwikkeld die een tegenwicht moesten bieden aan de mensonwaardige omstandigheden in de volksbuurten van de binnenstad. Aan de overzijde van het IJ waren mogelijkheden om de verpauperde bevolking van deze buurten een kans voor werk en een betere woonomgeving te bieden. Vooruitstrevende wethouders, Floor Wibaut en Monne de Miranda, plus het enthousiasme van de directeur van de gemeentelijke woningdienst, Arie Keppler, zorgden er voor dat het idee van de bouw van tuindorpen ten noorden van het IJ al snel in de praktijk werd gebracht.
Overal in ‘Noord’ ontstonden koortsachtige bouwactiviteiten en op diverse plaatsen verrezen de nieuwe tuindorpen. Nog vóór 1919 werd het gebied opgespoten waar Tuindorp Oostzaan zou ontstaan. De gemeentelijke woningdienst had opdracht gekregen om tussen Zaandam en Amsterdam duizend semipermanente woningen neer te zetten. Hiertoe moest grondgebied van de Gemeente Oostzaan worden aangekocht en hierdoor vond een grenscorrectie plaats.
Het Historisch Archief Tuindorp Oostzaan beschikt over bijzondere foto’s van deze episode, waaronder het opspuiten van het land en de voorbereidende werkzaamheden voor de bouw van de huizen. Op de achtergrond is de Oostzanerdijk te zien. Op latere foto’s zijn de eerste woonblokken afgebeeld in het gebied waar later het Zonnehuis zou worden gebouwd.
De prille ontstaansgeschiedenis van Tuindorp Oostzaan is vastgelegd op zwartwit-foto’s, er zijn geen filmfragmenten uit deze periode, laat staan interviews met bouwers en bewoners. Toch is er op een aantal foto’s in het Historisch Archief te zien hoe het er aan toeging in het dagelijks leven: bewoners die met elkaar in gesprek zijn, het uitwisselen van nieuwtjes op straat, kinderen die naar school gaan of buiten spelen. Ook verkopers aan huis, hetgeen toen nog gewoon was.
Het Historisch Archief werd opgericht in 1983. Vijf jaar later werd de eerste tentoonstelling georganiseerd in de Aldebaranschool en natuurlijk was het thema de overstromingsramp. De hele dag stonden de belangstellenden vier rijen dik voor de deur. Het was een enorm succes en sindsdien heeft HATO bij elk jaar een tentoonstelling samengesteld.
Informatie over het Historisch Archief Tuindorp Oostzaan, Steenbokstraat 6-8, geopend op maandag en donderdag van 10.00-13.00 uur.
Website: historischarchief-toz.nl
Bronnen:
• Historisch Archief Tuindorp Oostzaan – krantenartikelen van 1960 en later.
© 2018 Ruud Borman. Op deze publicatie berust auteursrecht. Zie Colofon.
Overzicht alle afleveringen Tuindorp Oostzaan, een bijzondere geschiedenis.
Ruud maakt deze serie geheel op eigen titel.
Reageren? Wij gaan nog een contactformulier aanmaken waar u Ruud kunt bereiken. Voor nu kunt u contact met de redactie opnemen via de link onderaan de website. Wij sturen dan uw mail door.
Op de hoogte blijven van toekomstige artikelen in deze serie?
Schrijf u dan in op de nieuwsbrief
