Jacobus van Eck

Fotografie in Amsterdam-Noord: oude beelden Door: Albert van der Vliet (†)   Jacobus van Eck maakte deze foto van het Oosteinde van de Buiksloterdijk in 1922. Het Stadsarchief geeft als huisnummers: 126 en 124. Dat zijn de nummers na de algehele omnummering van eind 1928. Het HCAN-boek In de ban van Buiksloot vermeldt dat op nummer 120 de sigarenzaak met het reclamebord ‘TABAK SIGAREN’ was gevestigd. De winkel was van Hermann J.W.P. Bünningmann, geboren in 1875 te Mühlhausen, Duitsland. Rechts op de foto zien we de spoorlijn van de Waterlandse tram en (vermoedelijk) het begin van de vluchtheuvel die dienst deed als tramhalte Buiksloot. De aanleg van de Afsluitdijk (1933) vereiste een verbindingsweg met Amsterdam. De dijkhuizen tussen de nummers 112 en 84 werden afgebroken. Er werd een weg aangelegd, de Leeuwarderweg, die in 1935 open ging. De Rijksstraatweg lag in het verlengde van de Meeuwenlaan en leidde door het ontstane gat in de Buiksloterdijk naar het Noorden, naar de Afsluitdijk. De Buiksloterdijk tussen Leeuwarderweg en Meeuwenlaan werd in 1936 ook Leeuwarderweg genoemd. Met de komst van de IJ-tunnel, die in 1968 werd geopend, moest er opnieuw een stuk Oosteinde van de Buiksloterdijk afgebroken worden, vanaf nummer 136 tot de ‘oude’ Leeuwarderweg. Dat gedeelte van de dijk is weergegeven op de rustieke foto van J. van Eck. De stilte van toen heeft plaats gemaakt voor de Nieuwe Leeuwarderweg, die in 1970 in gebruik werd genomen. In deze eeuw werd parallel het tracé aangelegd van de metrolijn Noord-Zuid.

Jacobus van Eck maakte foto’s van Amsterdam tussen 1917 en 1941. Hans Rooseboom, conservator fotografie van het Rijksmuseum, vindt Van Eck een waardig opvolger van Jacob Olie. Die uitspraak deed hij in een lezing, die hier is samengevat. Nieuw is de informatie over de familie Van de Waal. Nieuw is ook de lange lijst met foto’s die Van Eck heeft gemaakt in Amsterdam-Noord.

Jacobus van Eck (geboren in 1873 te Amsterdam, overleden in 1946) werd in 1897 makelaar in koffie en thee. Hij woonde op de Keizersgracht 397. Van Eck bleef vrijgezel en kinderloos. In 1906 begon hij een topografisch verzameling aan te leggen: tekeningen, prenten, kaarten, schilderijen en foto’s van Amsterdam.

Van Eck was vooral geïnteresseerd in de veranderingen aan de rand van de stad: de stadsuitbreiding richting Zuid en West, de nieuwbouw en de demping van de kleinere grachten. In 1914 werd Van Eck lid van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap (KOG). Hij vervulde daarin de functie van penningmeester en commissielid.

In 1917 ging Van Eck zelf fotograferen. Op zijn fotografeertochten werd Van Eck altijd vergezeld door collega-verzamelaar Antonie Marinus van de Waal (geboren in 1890 te Arnhem en overleden in 1968 te Amsterdam). Als het nodig was hield hij het verkeer tegen met zijn wandelstok zodat Van Eck een mooie foto kon maken. Men kan veronderstellen dat Van Eck en Van de Waal intiem bevriend waren en misschien was dat ook zo, maar Van de Waal was getrouwd. Hij en zijn vrouw Aaltje Imke Waning (ook geboren in 1890) kregen drie jongens, in 1918, 1920 en 1927. Ze woonden op de Willemsparkweg 153 één hoog. A.M. van de Waal werkte bij De Nederlandse Bank.

In 1948 verscheen postuum het boek waarin Van Eck de geschiedenis had beschreven van De Amsterdamsche Schans en de Buitensingel. De publicatie werd geredigeerd en persklaar gemaakt door Van de Waal. In 1935 hield Van Eck een lezing over De schoonheid van Amsterdam vóór en na het dempen, 1809-1934. Hij betreurde de dempingen, maar vond niet dat met het dempen de schoonheid was verdwenen.

In 1938 schreef Van Eck in de catalogus van Amsterdam 1898-1938 dat de tentoonstelling een beeld wilde geven van ‘de schoonheid der nieuwe stadswijken en van de karakteristieke bekoring der geannexeerde dorpen’. Van Eck werd onderscheiden door het KOG-bestuur, het tijdschrift Amstelodamum, de stad Amsterdam en hij werd benoemd tot ridder in de orde van Oranje Nassau.

Achteraf is Van Ecks fotografie in te delen in twee periodes: 1917-1922 en 1929-1941. Hans Rooseboom vindt Van Eck een waardig opvolger van Jacob Olie. Olie was overleden in 1905 en Van Eck begon met fotograferen in 1917. Beiden fotografeerden de stad Amsterdam vanuit hun historische belangstelling.

Van Eck was nogal bescheiden over zijn fotografie. Ten onrechte want zijn foto’s doen niet alleen doen denken aan het werk van Olie maar ook van Frits Weeda. Van Eck heeft de schoonheid vastgelegd van de in 1921 geannexeerde dorpen aan de overkant van het IJ. Die foto’s zijn in de minderheid, maar er zou een fraai fotoboek mee te vullen zijn.

Deze foto van de Valkenweg-hoek-Meeuwenlaan heeft J. van Eck ook in 1922 gemaakt. Op de voorgrond zien we de rails van de Waterlandse tram. Die rails lag daar nog maar een paar jaar. In 1920 was de route van de tram verlegd naar de Meeuwenlaan. Voordien liep het spoor langs het Noordhollands Kanaal, onderaan de Oostelijke Kanaaldijk, vanaf 1923 de Adelaarsweg.Fotograaf J.L. Scherpenisse (1888-1966) heeft ongeveer dezelfde foto gemaakt, maar dan tien jaar eerder, in 1912. De Meeuwenlaan moet dan nog opgebouwd worden. Het hoekpand staat er al, maar is in 1912 nog een brood- en banketbakkerij annex lunchroom. Tien jaar later, op de foto van Van Eck, is het hoekpand een bankgebouw van de Bank-Associatie, een bijkantoor. Tegenwoordig staat er een ander, groenkleurig gebouw op de hoek van de Valkenweg en de Meeuwenlaan: de moskee Elmouhssinine.

Fotograaf Van Eck (1873-1946) in Amsterdam-Noord

Het Stadsarchief heeft de collectie van Jacobus van Eck, bestaande uit 1685 foto’s, alfabetisch gerangschikt op straatnaam. Zie: Stadsarchief – Beeldbank – (zoekbalk) Van Eck. De foto’s van Amsterdam-Noord zijn er hier uitgelicht (misschien niet allemaal) en geografisch herschikt. Alle aanduidingen met Het IJ zijn niet opgenomen in de lijst.