NDSM herleeft: Er was een tijd dat de skyline van de noordelijke IJ-oever bij Tuindorp Oostzaan gedomineerd werd door de gebouwen, schepen in reparatie of aanbouw en (werf)kranen van de NDSM. Vanuit een groot deel van Waterland, Zaandam en de overzijde van het IJ kon men het indrukwekkende silhouet van een van de grootste Europese werven zien.
Over de NDSM werd in superlatieven gesproken en geschreven. Het terrein besloeg 90 hectare en In de bloeitijd waren er 6000 medewerkers waarvan er veel in Tuindorp Oostzaan woonden. Er liepen meer dan 400 schepen van de helling, waarvan een aantal tot de bekendste en beeldbepalende schepen van Nederland behoorden. Veel van deze schepen bevoeren alle wereldzeeën.
De concurrentie van goedkoper producerende werven in het verre oosten werd steeds groter, maar in de laatste jaren van zijn bestaan werden toch nog 16 mammoettankers gebouwd.
De NDSM was decennia lang een begrip in Amsterdam-Noord, maar ook ver daarbuiten. De talloze bouwers van de schepen waren trots op hun bedrijf en veel van hun nazaten zijn dat nog steeds.
Het begin: de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij
Op Amsterdam-Oostenburg werd in 1894 de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij (NSM) opgericht. Er was al snel uitbreiding nodig en in 1915 besloot de gemeenteraad toestemming te geven voor de verplaatsing van de werf naar de overkant van het IJ tegenover de Houthaven. In 1920 vestigde zich ten westen daarvan de Nederlandsche Dok Maatschappij (NDM). Later werd uit deze twee voorlopers de NDSM opgericht. In 1921 werd begonnen met de bouw van Tuindorp Oostzaan dat al spoedig veel werknemers zou leveren.
De nieuwe NSM werd een jaar later in gebruik genomen. De vraag naar schepen steeg inmiddels snel waardoor het bedrijf in de jaren vijftig de grootste Nederlandse scheepswerf werd. Vanaf 1931 werden de gevolgen van de beurskrach van 1929 merkbaar, maar de directie hield het hoofd koel zodat in 1937 de bouw van de Oranje kon beginnen. Het zou een van de beroemdste Nederlandse passagiersschepen worden.
In de Tweede Wereldoorlog werd onder toezicht van de Duitse autoriteiten doorgewerkt. De werf koos hiervoor omdat bij sluiting de arbeiders op de werven in Duitsland te werk zouden worden gesteld. In september 1944 bliezen de Duitsers een groot deel van de werf op.
Oprichting Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij v.o.f.
In 1946 gingen de NSM en de NDM samen werken en ontstond de NDSM. De NDSM diende als paraplu voor zowel de NDM als de NSM. Het terrein van het nieuwe bedrijf besloeg 2 kilometer IJ-oever en 90 hectare. Het eerste schip liep in 1947 van de helling. De NDSM ontwikkelde zich tot een moderne werf; er werd veel geïnvesteerd en hoogwaardig personeel aangenomen. De orderportefeuille bestond vooral uit vrachtschepen en tankers. Na de afsluiting van het Suezkanaal in 1956 was er veel behoefte aan tankschepen. Er werd voorrang gegeven aan nieuwbouw boven reparatie en Shell werd een grote opdrachtgever.
Na stakingen kwam er een loonexplosie in 1964. Inmiddels was de concurrentie vanuit het buitenland sterk toegenomen wat leidde tot lagere arbeidsproductiviteit en grote verliezen in de nieuwbouw. Shell besteedde grote orders uit aan Japan. De directie begon zich te concentreren op tankers in de klasse van 210.000 ton. Uiteindelijk zijn er door de NDSM tot 1978 nog 16 mammoet-tankers gebouwd. Deze schepen werden in 2 helften gebouwd, omdat het schip te lang was om in zijn geheel op de reeds bestaande hellingen te kunnen bouwen; de koppeling van de 2 helften vond op de werf plaats aan de kraanbaan. Deze bouwwijze is door tekenkamerpersoneel van de NDSM uitgevonden en toentertijd zeer uniek. De NDSM kon geen grotere tankers bouwen, omdat de hellingen dan te smal en te kort zouden zijn, de Hembrug niet meer gepasseerd en de sluizen in IJmuiden niet meer ingevaren kon worden.
De teloorgang van de NDSM
In september 1968 was de NDSM gedwongen te fuseren met Verolme Verenigde Scheepswerven NV (VVSW) te Rotterdam. Het bedrijf in Amsterdam werd voortaan bestuurd vanuit Rotterdam. De VVSW (met daarin de NDSM) fuseerde op 1 januari 1971 met Rijn-Schelde Machinefabrieken en Scheepswerven NV( RSMS) (kortweg Rijn-Schelde Combinatie) in Rotterdam tot Rijn-Schelde-Verolme Machinefabrieken en Scheepswerven NV (RSV).
In 1977 kromp de scheepsbouw wereldwijd. De werkgelegenheid nam snel af. In 1979 konden nog 400 van de 1400 werknemers van de opgeheven NDSM blijven werken bij de nieuw opgerichte NSM. Inmiddels speelde zich in zuidelijker streken het RSV-drama af. RSV was ontstaan uit een gedwongen fusie van verschillende bedrijven(Verolme en Rijn-Schelde) die in de praktijk nooit gewerkt heeft. Jarenlang werd het bedrijf gesteund met enorme bedragen door de rijksoverheid. Diverse projecten mislukten ten koste van enorme verliezen. Verolme moest van het Rijk de NDSM overnemen maar wilde de werf alleen maar kwijt. In deze maalstroom, vooral bekend geworden door de RSV-enquete die vernietigend uitpakte voor de RSV, ging de NDSM roemloos ten onder. De werf raakte in verval en het duurde decennia voordat er weer leven in de brouwerij kwam.
De NDSM herleeft
In de harten van scheepvaart minnend Nederland en vooral in de directe omgeving van de voormalige werf bleef de NDSM een naam die herinneringen opriep aan de glorietijd van de scheepsbouwers aan het IJ. Lang werden in de huiskamers van Tuindorp Oostzaan en wijde omgeving nog verhalen verteld over de talloze prachtige schepen die er met grote regelmaat van de helling liepen. Het hele dorp liep dan uit vooraf gegaan door het harmoniecorps van de wijk. In vele albums werden nog foto’s bewaard van die gebeurtenissen.
Tegenwoordig zijn het de kinderen en kleinkinderen van de bouwers en andere belangstellenden die de herinnering aan de NDSM levend houden. In 2013 werd Stichting NDSM-Herleeft opgericht die inmiddels enige locaties op het voormalige NDSM-terrein heeft waar zich het enorme archief van de werf bevindt en bekeken kan worden. Er bevinden zich daar o.m. talloze bouwtekeningen van op de NDSM gebouwde schepen, personeelsgegevens, tekeningen van gebouwen, kranen, hellingen en dokken, en in het ontvangst- en informatiecentrum zijn scheepsmodellen en heel veel memorabilia (objecten met het logo van de NDSM) te zien. Voorts zijn grote hoeveelheden foto’s en filmmateriaal aanwezig die de geschiedenis van de werf illustreren en tot leven kunnen wekken.
Ruud Borman
Ans Barning en Ruud van der Sluis
Regelmatig ontvangt onze redactie nieuws over Amsterdam-Noord in de vorm van persberichten. Indien van toepassing plaatsen wij deze berichten en nemen deze mee in onze Amsterdam-Noord nieuwsbrief. Allereerst meer informatie over het insturen van persberichten en overzicht reeds geplaatst uitgelicht nieuws.
Gerelateerd: stichting ndsm herleeft
