Oostzaan lag achter de dijk. Vanaf Terrasdorp ging je tot aan het eind van Zijkanaal I waar de Oostzaner-Overtoom was. Linksaf kon je over de Oostzanerdijk naar Zaandam fietsen en rechtsaf over de Landsmeerderdijk naar Kadoelen en Buiksloot. Er was nog lang een scheepswerf in het laatste stukje van Zijkanaal l. Er waren ook twee avondwinkels. Een ervan verhuurde ook roeiboten waarmee je op het Twiske kon varen.
Vanaf de Overtoom ging je de dijk af in noordelijke richting naar Oostzaan. Meteen rechts was kapper koning waar ik mijn haar liet knippen totdat ik het lang ging dragen in de jaren zestig. Kapper Koning kende maar een knipmodel dus moest ik voortaan naar het centrum van Amsterdam.
In mijn jeugd was Oostzaan nog een authentiek Zaans lintdorp met aan weerskanten sloten en bij elk huis een bruggetje en een roeiboot. Je kon maar nooit weten; in 1786, 1825 en 1916 waren er grote overstromingen geweest. Ten westen en oosten van de weg waren eindeloze weilanden vol sloten en plassen. In de verte zag je de kerktoren van de Kerkbuurt en daarachter liep de lintbebouwing nog verder door.
We gaan even terug naar de tijd waarin Waterland nog uit een enorm veengebied bestond. De Zuiderzee bestond nog niet en er waren ook nog geen dijken. Overstromingen vonden zelden plaats. Vanaf de 12e eeuw veranderde het klimaat. De zee werd agressiever en kwamen steeds meer stormvloeden. Het kleine binnenmeer Almere breidde zich steeds verder uit en werd in de loop van de 13e eeuw het begin van de Zuiderzee. Er moesten dijken aangelegd worden, waarachter het veengebied via sloten steeds verder ontgonnen werd. Langs deze sloten ontstonden dorpjes die akkerland maakten van het ontgonnen veen. Daardoor werd steeds meer water aan de bodem onttrokken waardoor de bodem begon te dalen en steeds natter werd. Uiteindelijk was het gebied alleen nog maar geschikt voor veeteelt. Omdat het land achter de zeewering steeds lager kwam te liggen waren de gevolgen bij stormvloeden en dijkdoorbraken rampzalig. Deze situatie heeft tot 1932 geduurd, toen de Zuiderzee werd afgesloten van de Noordzee.
Oostzaan is een van de oudste dorpen van de Zaanstreek. Het ontstond als een lintdorp met de buurtschappen Noordeinde, Kerkbuurt en Zuideinde. Het werd in 1306 vermeld als Oostsaenden.
In de 80-jarige oorlog werd het dorp door de Spanjaarden in brand gestoken waarbij de kerk en vele huizen verloren gingen. Een groot deel van Oostzaan kon weer opgebouwd worden en profiteerde van de opkomst van Amsterdam. Oostzaan speelde een belangrijke rol in de scheepvaart van de VOC en WIC en bij de bouw van de talloze schepen die toen van de helling liepen. Het dorp had zowaar ook zijn eigen zeerover die verre kusten onveilig maakte: Claes Compaen.
Oostzaan groeide in later vooral in zuidelijke richting waardoor de Oostzaner Overtoom ontstond. Van hieruit voeren schepen naar de Oostzee en later ook naar de Noordelijke IJszee in verband met de walvisvangst. In die tijd stonden traankokerijen langs het Twiske, wat nu niet meer voor te stellen is.
In 1921 werd een deel van Oostzaan, de Overtoom en de IJpolder door Amsterdam geannexeerd. In de IJpolder werd Tuindorp Oostzaan aangelegd. Enige decennia later volgde de verstedelijking alom. Het landschap om en langs Oostzaan is drastisch veranderd. Ik ben blij dat ik de oude situatie van het lintdorp met de sloten en bruggetjes en het uitgestrekte weidelandschap daaromheen nog heb gekend. Het was een groot openluchtmuseum.
© 2020 Ruud Borman. Op deze publicatie berust auteursrecht. Zie Colofon.
Beelden: Stadsarchief Amsterdam.
© Illustratie: Arnold de Lange.
Overzicht alle afleveringen Tuindorp Oostzaan, een bijzondere geschiedenis.
Ruud maakt deze serie geheel op eigen titel.
Reageren? Wij gaan nog een contactformulier aanmaken waar u Ruud kunt bereiken. Voor nu kunt u contact met de redactie opnemen via de link onderaan de website. Wij sturen dan uw mail door.
Op de hoogte blijven van toekomstige artikelen in deze serie?
Schrijf u dan in op de nieuwsbrief
