Aan de overkant van het IJ was eeuwen geleden vanuit Amsterdam in de verte niet veel meer te zien dan de Waterlandse Zeedijk en de silhouetten van de daaraan gelegen dorpjes Buiksloot en Nieuwendam.
Ten westen en oosten van de landtong golfde water tot aan de zeedijk. Vanaf de dijk strekte zich een landtong uit die bijna tot aan de stad reikte. In de landtong was een trekvaart gegraven en een weg aangelegd. Op de uiterste zuidpunt lag een galgenveld waar vanaf de late middeleeuwen tot 1795 de ter dood veroordeelden werden opgehangen. Een naargeestige plek zou je zeggen, maar op zondag kwamen daar toch heel lang nieuwsgierigen uit de stad, al of niet met hun kinderen, naar de vergane lijken kijken.
Het Tolhuis was het eerste gebouw aan de ‘overkant’. Vanaf 1662 kon men hier terecht voor logies, eten en drinken. In de 19e eeuw werd het een populair uitgaanscentrum met een muziekkapel waar het Parkorkest speelde.
Pas in 1850 besloot de stad Amsterdam om deze ‘inhammen’ in te polderen. Het opspuiten heeft tot aan het begin van de 20e eeuw geduurd. Hierdoor ontstonden de Buiksloter Ham, de Nieuwendammer Ham en de Volewijks Landen. De Buiksloter Ham bleef nog lang rietland en werd daarna landbouwgebied. In 1913 kreeg Amsterdam het hele ingepolderde gebied in bezit en ontstonden de eerste plannen om hier industrie te gaan vestigen. Op het latere Shellterrein begon de opslag van olie in grote tanks al in 1868 en de rest van het terrein werd snel volgebouwd. Met de komst van de Dorthsche Petroleum Maatschappij begon in feite de historie van de Shell.
Bijna tegen de olietanks aan werd een nooddorp van 360 woningen gebouwd als voorlopige oplossing van de massale woningnood na de Eerste Wereldoorlog. Vlakbij werden een badhuis en zwembad op het Shellterrein aangelegd. Het nooddorp ging al snel ten onder aan vocht en ongedierte en na tien jaar was er nog slechts een herinnering van over.
Meer noordelijke en westelijk in de Buiksloter Ham kwamen gaandeweg steeds meer industriële bedrijven vooral al op het gebied van de scheepsbouw en vuilverbranding. Ondertussen verrees in de Volewijks Landen de Amsterdamsche Droogdok Maatschappij.
Zo was in nauwelijks een halve eeuw het aangezicht van de noordelijke IJ-oever totaal veranderd. De landtong was opgegaan in ingepolderd land dat al snel geïndustrialiseerd raakte en waar nauwelijks iemand woonde. Er was slechts een kleine samenklontering van simpele huisjes dichtbij het Shellterrein, de Laanweg, waar Volendammer palingvissers door de week in armoede leefden van de opbrengst van hun vangst, die zij in de stad probeerden te verkopen. De foto’s ervan spreken boekdelen. In hetzelfde buurtje werd in 1893 door een groep vrienden Ajax opgericht. De vereniging verhuisde in 1907 naar de Watergraafsmeer..
Al spoedig gingen andere vernieuwers zich met de overzijde van het IJ bezighouden: de bedenkers en bouwers van de tuindorpen.
Bron: Amsterdam Noord, stad boven het IJ- Dick de Scally (Alkmaar/Amsterdam 2009)
Foto’s: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, Fotocollectie J.L. Scherpenisse
© 2019 Ruud Borman – Zuidpunt Noord. Op deze publicatie berust auteursrecht. Zie Colofon.
Overzicht alle afleveringen Amsterdam-Noord van Y tot stadsdeel.
Ruud maakt de series geheel op eigen titel.
Reageren? U kunt contact met de redactie opnemen via de link onderaan de website. Wij sturen dan uw mail aan Ruud Borman door.
Op de hoogte blijven van toekomstige artikelen in deze serie?
Schrijf u dan in op de nieuwsbrief
Amsterdam Noord Zuidpunt Noord
